Fransa Parlamentosu, özellikle kozmetik ve giyim başta olmak üzere birçok üründe kullanılan, “sonsuza dek kimyasallar” olarak bilinen PFAS’a (Per- ve Polifloroalkil Maddeler) karşı yeni bir yasağı onayladı. Karar, söz konusu zararlı kimyasalların hem insan sağlığı hem de çevre üzerindeki etkilerinin giderek daha fazla gündeme gelmesiyle alındı.
PFAS, 10.000’i aşkın sentetik kimyasaldan oluşan geniş bir aileyi temsil ediyor. “Sonsuza dek kimyasallar” (forever chemicals) olarak da bilinen PFAS (Per- ve Polifloroalkil maddeler), doğada çok uzun süre kalıcı olmaları ve insan sağlığına yönelik ciddi riskler barındırmaları nedeniyle son yıllarda dünya genelinde yoğun tartışmalara konu olmuştu. PFAS maruziyetinin, belirli kanser tiplerinden doğurganlık kaybına kadar pek çok olumsuz sağlık etkisiyle ilişkili olduğu biliniyor.
Geniş Çaplı Destek ve Bazı Muafiyetler
Fransız Parlamentosu üyelerinin çoğunluğu tarafından desteklenen yasa, uzun süredir çevre aktivistleri ve halk sağlığı uzmanları tarafından talep ediliyordu. Oylama öncesinde 140.000’den fazla vatandaş, milletvekillerine tasarıyı onaylamaları yönünde çağrı yaptı.
Yasa, giyim ve kozmetik ürünlerinde PFAS kullanımını yasaklamayı hedefliyor. Yasanın hazırlık süreci, 2024 yılında Fransız Yeşil Milletvekili Nicolas Thierry tarafından başlatıldı. İlk taslakta pişirme kapları da bu yasak kapsamına dahildi; ancak endüstrinin yoğun lobi faaliyetleri sonucunda, alternatiflerin mevcut olmasına rağmen pişirme kapları son aşamada kapsam dışı bırakıldı.
Yasa, aynı zamanda PFAS’ları çevreye yayan şirketlere yönelik bir ücret mekanizması getirerek “kirleten öder” ilkesine dayalı bir yaklaşımı benimsiyor. Bu sayede kirliliğe neden olan firmaların temizleme ve telafi çalışmalarına finansal olarak katkıda bulunması amaçlanıyor.
Neden giyim ve kozmetik ürünleri?
PFAS, su ve yağ tutmazlık, kirlenmeye karşı dayanıklılık, uzun raf ömrü gibi avantajlar sağladığı için tekstil ve kozmetik sektöründe sıkça kullanılıyor. Ancak bu maddeler cilt yoluyla veya hava/soluma yoluyla insan vücuduna girebiliyor ve uzun vadeli birikim yaratarak yukarıda bahsedilen olumsuz etkilere zemin hazırlayabiliyor. Yasa, tüketiciler için PFAS maruziyetini kısıtlamayı amaçlıyor.
Avrupa Çapında Etkileri Olabilir
Fransa, PFAS düzenlemeleri konusunda Danimarka’nın ardından adım atarken; çevre örgütleri, diğer Avrupa Birliği ülkelerinin de benzer yasaklar getirmesini veya AB düzeyinde hazırlanmakta olan “Evrensel PFAS Kısıtlaması”na destek vermesini bekliyor. Söz konusu AB kısıtlaması, bu kimyasalları giysilerden pişirme kaplarına, hatta arabalara kadar pek çok kullanım alanında grup olarak yasaklamayı ve geçiş sürecinde endüstrinin uyum sağlaması için yeterli zaman tanımayı hedefliyor.
Avrupa Kimyasallar Ajansı (ECHA) çatısı altında PFAS’ın tüm kullanım alanlarını kapsayan bir kısıtlama teklifi bulunuyor. Bu teklif, tekstilden otomotive, kozmetikten mutfak gereçlerine kadar geniş bir yelpazede PFAS kullanımını kısıtlamayı planlıyor ve sanayiye geçiş sürecinde uyum sağlamaları için “cömert” olarak nitelenebilecek süreler tanıyor. Ancak büyük endüstriler, nihai düzenlemenin sektöre ağır maliyetler getireceğini savunarak süreci yavaşlatma ve değiştirme çabası içinde.
Çevre kuruluşu CHEM Trust’tan Sandra Bell, “Giyim ve kozmetik ürünlerinde PFAS kullanımının yasaklanması, sağlığı konusunda endişe duyan Fransız vatandaşları için harika bir haber. Ancak pişirme kapları gibi bazı önemli ürünlerin hariç tutulması, bu olumlu adımı kısmen gölgeliyor. Şimdi Fransa’nın, AB çapında hayata geçirilmesi planlanan PFAS kısıtlamasını da kararlılıkla desteklemesi gerekiyor,” şeklinde konuştu.
Yasanın Eleştirileri ve Eksikleri
Her ne kadar yeni yasa Fransa’da kamuoyunun büyük desteğini almış olsa da eleştiriler de yok değil. En büyük eleştiri, pişirme kaplarının kapsam dışı bırakılmış olması. Yapışmaz tencere ve tavalar, PFAS ailesinin en bilinen kullanım alanlarından biri. Alternatif kaplamaların mevcut olmasına rağmen, endüstri lobilerinin itirazı sonucu yasanın bu kısmı çıkartıldı. Halk sağlığı savunucuları, “en fazla temas halinde olunan mutfak gereçlerinin kapsam dışı kalması, yasağın etkinliğini zayıflatır” görüşünü dile getiriyor.
Ayrıca bazı uzmanlar, bu yasanın uygulanması sürecinde şeffaflığın ve tüketici bilgilendirmesinin yetersiz kalabileceğinden endişe ediyor. PFAS kimyasalları çoğu zaman ürün etiketlerinde açıkça belirtilmiyor. Bu nedenle tüketicinin hangi ürünlerde PFAS’ın bulunup bulunmadığını anlaması güç olabiliyor. Yasanın uygulanabilirliği ve denetlemelerin nasıl yapılacağı, önümüzdeki dönemde yanıt bekleyen en önemli sorular arasında yer alıyor.
Tüketicilerin ve Endüstrinin Rolü
Tüketiciler: PFAS konusundaki farkındalık düzeyi arttıkça, tüketici tercihlerinde değişim gözlemleniyor. Daha “temiz” etiketli, sürdürülebilir ve zehirli kimyasallardan arındırılmış ürünlere talep büyüyor. Bu talep artışı, markaları ürün formülasyonlarını değiştirmeye, daha sağlıklı ve çevre dostu alternatiflere yönelmeye zorluyor.
Endüstri: Tekstil, kozmetik ve mutfak gereçleri başta olmak üzere PFAS kullanımına bağımlı sektörlerin, benzer yasa ve düzenlemelerin artacağı öngörüsüyle Ar-Ge çalışmalarına hız vereceği tahmin ediliyor. PFAS’a alternatif teknolojilerin geliştirilmesi hem çevresel hem de ekonomik açıdan rekabet gücünü artırabilir.
Fransa’nın yasağı, PFAS içeren ürünlerin küresel ölçekli üretim ve ticaretinde “normların değişmeye başladığı” mesajını veriyor. İş dünyası, gelecekte daha katı küresel düzenlemelerle karşılaşacağını öngörerek kendini uyum sürecine hazırlamak zorunda kalacak. Üstelik konu sadece yerel bir çevre veya sağlık meselesi olmaktan çıkıp, rekabetçi ve yenilikçi ürün geliştirme yarışı haline de dönüşebilir.
PFAS Nedir ve Neden Önemli?
PFAS, Per- ve Polifloroalkil Maddeler olarak adlandırılan, 10.000’den fazla sentetik kimyasalı içeren geniş bir aileyi ifade eder. Bu kimyasalların ortak özelliği, karbon-flor bağlarının doğada çok zor parçalanmasıdır. Bu yüzden “sonsuza dek kimyasallar” nitelemesini alırlar. PFAS, su ve yağ itici özellikleri sayesinde genellikle tekstil, mutfak gereçleri (özellikle yapışmaz pişirme kapları), gıda ambalajları, yangın söndürme köpükleri, kozmetik ürünler ve endüstriyel işlemler gibi pek çok alanda yaygın olarak kullanılır.
Bu maddelerin insan vücudunda ve çevrede birikme potansiyeli son derece yüksektir. Yapılan çeşitli bilimsel araştırmalar, bazı PFAS’ların:
Belirli kanser türlerinin ortaya çıkış riskini artırabileceğini,
Bağışıklık sistemini zayıflatabileceğini,
Doğurganlığın azalmasına neden olabileceğini,
Hormonal düzensizlikler ve gelişimsel bozukluklara yol açabileceğini göstermiştir.
Dolayısıyla PFAS, hem insan sağlığı hem de ekosistem için kritik bir tehdit olarak değerlendirilmektedir.
PFAS hakkında daha fazla bilgiyi BURADAN bulabilirsiniz
Comments