24 Nisan 2013 tarihinde Bangladeş'in Savar kentinde tekstil atölyelerinin bulunduğu Rana Plaza binası çöktü. Bu trajik olayda 1.134 işçi hayatını kaybetti ve 2.500'den fazla kişi yaralandı. Binada bulunan beş hazır giyim fabrikası ile birlikte bankalar ve mağazalar da bulunuyordu. Bu kaza hazır giyim sektöründeki en ölümcül kazalardan biri olarak tarihe geçti ve küresel çapta tekstil endüstrisinin çalışma koşullarına dair yoğun bir tartışma başlattı.
Rana Plaza'da Neler Oldu?
Rana Plaza binası, tekstil markaları için ürün üreten birkaç fabrikaya ev sahipliği yapıyordu. Binanın zayıf altyapısı ve artan kat sayısı nedeniyle yapısal kusurları olduğu bilinmekteydi. 24 Nisan sabahı, binada büyük çatlaklar oluşmaya başladı ve yetkililer tahliye emri verdi. Fakat fabrikalar, üretim kaybı endişesiyle işçileri tahliye etmeyi reddetti. Kısa süre sonra bina çöktü ve içinde bulunan yüzlerce insan enkaz altında kaldı.
Rana Plaza felaketi, küresel çapta büyük bir şok ve öfkeye yol açtı. Bu trajedinin sorumluları hakkında soruşturmalar başlatıldı ve fabrikalarda çalışma koşullarını iyileştirmek için acil adımlar atılması gerektiği konusunda bir fikir birliği oluştu.
11 Yılda Neler Değişti? Sektör Bu Felaketten Dersler Aldı Mı?
Rana Plaza felaketinden sonra tekstil sektöründe bazı önemli değişiklikler oldu.
· Fabrika güvenliğine yönelik düzenlemeler sıkılaştırıldı ve binaların daha sıkı denetlenmesi sağlandı.
· İşçi sendikalarına daha fazla alan tanındı ve işçilerin çalışma koşullarını iyileştirmek için pazarlık yapma yetkileri güçlendirildi.
· Bazı markalar daha etik üretim uygulamaları benimsemeye başladı ve tedarik zincirlerindeki çalışma koşullarını denetlemek için daha fazla çaba göstermeye başladılar.
· Tüketiciler arasında bilinç arttı ve etik üretim yapan markaları tercih etmeye başladılar.
Ancak hala yapılacak çok şey var; Değişmeyen Pek Çok Şey
Geçim Ücreti:
· Markalar, kıyafet üreten işçilere adil ücret sözü vermesine rağmen, son on yılda bu konuda ilerleme sınırlı.
· Geçim ücreti, kıyafet işçileri için hayati önem taşıyor, ancak markaların büyük bir çoğunluğu tedarik zincirlerinde geçim ücreti ödenen işçi sayısını açıklamıyor.
· Birçok fabrikada çalışma koşulları hala yetersiz ve işçiler düşük ücretlere uzun saatler çalışmaya devam ediyor.
· İşçi hakları ihlalleri hala yaygın ve işçiler sendikalara katılmaktan veya çalışma koşullarını eleştirmekten korkuyorlar.
· Etik üretim uygulamalarını denetleyen bağımsız mekanizmalar yeterince güçlü değil.
Aşırı Üretim:
· Her pazar segmentindeki markalar, sürdürülebilirlik ve iklim adaletine aykırı bir aşırı tüketim kültürünü teşvik ederek her yıl muazzam miktarda giysi üretmeye devam ediyor.
· Markaların %99'u ürettikleri yeni ürün sayısını azaltma taahhüdünde bulunmuyor.
Karbondan Arınma:
· Kötüleşen iklim krizi karşısında, dünyanın en büyük markalarının sadece üçte birinden biraz fazlası, Bilim Temelli Hedefler Girişimi tarafından doğrulanan, zamana bağlı ve ölçülebilir kısa vadeli bir karbonsuzlaşma hedefi belirlemiş durumda.
· Markaların karbonsuzlaştırmaya yönelik yıllık yatırımları da yetersiz kalıyor.
Şeffaflık Zorunluluğu:
· Bu önemli konularda şeffaflığın eksikliği endişe verici ve markaların bu konulara ne kadar önem verdiğini sorgulatıyor.
· Gelecekteki mevzuatlar şeffaflığı zorunlu hale getirebilir. Bu nedenle, markaların sektörün karşı karşıya olduğu düzenlemelere hazır olması gerekiyor.
· Fashion Transparency Index raporunda , dünyanın en büyük moda markalarından 250'sinin ortalama puanı 2 puanlık artışla sadece %26'ya yükseldi.
· 2023 yılında ilk kez iki marka %80 ve üzerinde puan aldı.
· Ancak 250 markanın 70'i (%28) hâlâ %0-10 aralığında puan alıyor.
Tedarik Zinciri Şeffaflığı:
· Fashion Transparency Index raporunda incelenen 250 markanın yarısından fazlası (%52) ilk kademe tedarikçi listesini açıklıyor. Ancak bu, sektörün neredeyse yarısının hala bu bilgiyi paylaşmadığı anlamına da geliyor.
· Tedarikçi listesini açıklamak, sorumluluğun ilk adım
Ormansızlık
· Büyük moda markalarının yalnızca %12'si bu yıl sıfır ormansızlaştırma konusunda zamana bağlı, ölçülebilir bir taahhüt yayınladı; geçen yıla göre %3 düşüş gösterdi.
· Ayrıca yalnızca %7'si sıfır ormansızlaşmaya ulaşma yönünde ölçülebilir ilerleme yayınlıyor.
İklim Krizi
· Büyük moda markalarının yalnızca %9'u tedarikçilerinin yenilenebilir enerjiye geçişini desteklemek için hangi adımları attıklarını paylaşıyor.
· Markaların %94'ü hâlâ kıyafetlerinin üretiminde hangi yakıtın kullanıldığını bize söylemiyor.
· 250 markadan yalnızca 2'si, sektörün umutsuzca yavaşlamaya ve küçülmeye ihtiyaç duyduğu bir dönemde, küçülme taahhüdünü paylaştı.
Rana Plaza felaketini unutmamalıyız. Bu trajedinin sorumlularının adalete teslim edilmesi ve tekstil sektöründe köklü değişikliklerin yapılmasını sağlamak için mücadeleye devam etmeliyiz. Hepimiz, daha adil ve etik bir tekstil endüstrisi için elimizden geleni yapabiliriz.
Felaketin Süreçleri
2013 yılında Bangladeş'te Rana Plaza tekstil fabrikasının çökmesinden sonra tazminat için başlatılan kampanya 2 yıldan fazla sürdü. Gizli anlaşmalar, kendilerini mağazalara zincirleyen aktivistler, küresel dilekçeler ve G7 liderlerinin açıklamalarıyla nihayet 30 milyon dolarlık bir fon toplandı.
· 15 Haziran 2014: Bangladeş Yolsuzlukla Mücadele Komisyonu, hatalı tasarım nedeniyle 14 kişi hakkında dava açtı
· 1 Haziran 2015: Bangladeş Polisi, binanın sahipleri de dahil olmak üzere 42 kişiyi cinayetle suçladı.
· Fon dağıtımı: 2015 yılında fonun dağıtımı başladı. Yaralı ve tazminat hak sahibi olanlar Dakka'da kayıt altına alındı ve ödemeler, her bireyin bakmakla yükümlü olduğu kişi sayısına ve yeni asgari ücrete göre hesaplandı.
· Markaların tepkisi: Bazı markalar fonu desteklerken, bazıları bağış yapmaktan kaçındı. Walmart gibi büyük markalar tahmini bağış miktarının çok altında rakamlar verdi. Bu durum küresel bir kampanyaya yol açtı ve Benetton gibi markalara baskı yapıldı.
· G7 müdahalesi: Rana Plaza'nın ikinci yıl dönümünde G7 liderleri tazminat fonuna katkı çağrısında bulundu. Almanya'nın G7 başkanlığında "Vizyon Sıfır Fonu" adında bir sigorta tröstü kurulması taahhüt edildi. Bu fon, gelecekteki felaketleri önlemeyi de amaçlıyordu
· 28 Temmuz 2016: Sanıklar suçlandı. Dava daha sonra ertelendi.
· 29 Ağustos 2017: Fabrika sahibi Sohel Rana, yolsuzlukla mücadele komisyonuna servetini beyan etmediği için 3 yıla kadar hapis cezasına çarptırıldı.
2021 itibariyle:
· Hem cinayet hem de imar kanunu ihlali davaları devam ediyor.
· Sadece Sohel Rana gözaltında. Diğer sanıklar kefaletle serbest, kayıp veya ölmüş durumda.
Moda sektöründe şeffaflık artıyor olsa da, temel konularda ilerleme hızı yavaş. Geçim ücreti, aşırı üretim ve karbondan arınma gibi kritik konularda markaların daha fazla adım atması ve şeffaflık konusunda daha proaktif olması gerekiyor. Gelecekteki düzenlemelere hazırlıklı olmak için de şimdi harekete geçmeleri önemli.
Rana Plaza felaketi hakkında daha fazla bilgi edinmek için:
· Temiz Giysi Kampanyası: https://www.temizgiysi.org/street-action-for-rana-plaza-victims/
· Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO): https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---asia/---ro-bangkok/---ilo-dhaka/documents/publication/wcms_317816.pdf
· Rana Plaza Kurbanları Anıt Fonu: https://www.theguardian.com/sustainable-business/2015/jun/10/rana-plaza-fund-reaches-target-compensate-victims
· Fashion Revolution : https://www.fashionrevolution.org/about/transparency/
· Wikipedia : https://en.wikipedia.org/wiki/Rana_Plaza_collapse
