Atıklar ve Sürdürülebilir Alternatifler Mümkün Mü?
Moda endüstrisinin yalnızca kıyafetler, aksesuarlar ya da podyum ışıklarından ibaret olmadığını biliyoruz. Her kampanya, lookbook ya da dergi çekiminin arkasında, göz alıcı sahneleri mümkün kılan bir başka yaratıcı dünya var: dekorlar. Ancak bu göz alıcı sahnelerin ardında çoğu zaman ciddi bir çevresel maliyet yatıyor.
Görkemli Dekorların Görünmeyen Atıkları
Çekimlerde kullanılan dekor malzemeleri genellikle kısa süreliğine tasarlanıyor. Plastik paneller, strafor bloklar, vinil baskılar, tek kullanımlık yapay çiçekler, sprey boyalar ya da metal iskeletler… Çekim bittikten sonra çoğu ya depoya kaldırılmadan çöpe gidiyor ya da geri dönüştürülemeyecek şekilde parçalanıyor. Bu da hem atık dağlarına hem de karbon ayak izine ekleniyor.
Üstelik, özellikle büyük moda evlerinin veya global kampanyaların setlerinde kullanılan malzemelerin çoğu ithal ediliyor. Bu da taşımacılık kaynaklı ek bir emisyon yükü anlamına geliyor.
Plastik paneller, strafor (EPS) bloklar, vinil (PVC) baskılar, tek kullanımlık yapay çiçekler, sprey boyalar, metal iskeletler… Çekim biter bitmez çoğu ya depoya hiç girmeden çöpe gidiyor ya da ayrıştırılamayacak şekilde sökülüp parçalanıyor. İngiltere’de ekran/çekim dünyasının sürdürülebilirlik inisiyatifi Albert1, set ve prop atıklarının önemli bir bölümünün hâlâ düzenli depolamaya gittiğini açıkça vurguluyor; yani sorun sadece bizde değil, küresel.
“Vinil baskı” diye bildiğimiz PVC afişler ise gezegenimize başlı başına bir dert. PVC, içindeki katkı maddeleri (plastikleştiriciler/stabilizatörler) yüzünden evsel akışlarda genellikle geri dönüştürülemiyor; özel altyapı gerektiriyor. Bu yüzden etkinlik ve set çıkışlı viniller çoğu şehirde çöpe veya yakmaya gidiyor. Akademik çalışmalar da PVC esnek afişlerin ömrü bittiğinde geri dönüşümünün teknik olarak zor ve sınırlı olduğunu söylüyor.
Örneğin Avrupa’da PVC’nin özel hatlarda geri dönüşümü büyüyor (VinylPlus 2022’de 813 bin tonun üzerinde PVC geri dönüştürüldüğünü raporladı), ama standart belediye sistemleri hâlâ çoğu afişi kabul etmiyor. O yüzden çekim dekorunda PVC yerine geri dönüştürülebilir polyester dokuma, kağıt petek paneller, modüler ahşap-vida sistemleri ya da kiralama/yeniden kullanım odaklı çözümler çok daha mantıklı
Strafor (EPS) tarafında da tablo karışık. Bazı ülkeler belirli akışlarda %50’nin üzerinde EPS geri dönüşümü yakalasa da bu, küresel ölçekte homojen değil; yaygın uygulama hâlâ düşük. Yani “hafif, ucuz, hacimli” olan bu malzeme, setten çıkınca hızla atık dağlarına eklenebiliyor.
Gelelim ithal malzeme kısmına. Büyük moda evlerinin ve global kampanyaların set malzemeleri sık sık yurtdışından geliyor. Taşımacılık, hele ki uçakla olduğunda, karbonu katlıyor. Bilimsel kaynaklar, hava kargo için tipik emisyon yoğunluğunu ton-kilometre başına ~0,6–0,8 kg CO2 (600–800 g) aralığında raporluyor; denizyolu taşımacılığı ise çoğu senaryoda bunun çok altında, çoğunlukla 10–30 g CO2/t-km bandında kalıyor. Yani “uçtu mu yaktı” gerçekten doğru bir deyim. Üstelik 2023’te hava kargo uçuşları pandemi öncesine göre ciddi artış gösterdi; 2019’a kıyasla hava kargo kaynaklı sera gazı emisyonlarının %25 arttığına dair analizler var. Tedarik zinciri şokları (ör. Kızıldeniz rotası) yüzünden bazı markaların havaya dönmesi de tabloyu ağırlaştırdı.
“Peki hiç mi iyi örnek yok?”
Son yıllarda bazı fotoğrafçılar, sanatçılar ve sürdürülebilirlik odaklı prodüksiyon ekipleri bu döngüyü kırmaya başladı. “Dekor = yeni malzeme” algısını reddederek atıkların yeniden kullanımına dayalı yaratıcı setler tasarlıyorlar.
Hatta moda dünyasının içinden bu konuya kısmen de olsa farkındalığı olan pratikler de geliyor. Örneğin Prada, defile setlerinde kullandığı malzemeleri yerel bir döngüsel ekonomi girişimi Spazio Meta aracılığıyla ikinci hayata gönderiyor. 2022’de Milano’daki şovda duvarları ve zemini kaplayan sahte kürk halı sökülüp kilo ile satılacak şekilde yeniden kullanıma hazırlanmıştı; modüler ahşap strüktürler de aynı şekilde devredildi. Tasarım aşamasından itibaren “sök-tak, tekrar kullan” prensibiyle ilerlediklerini özellikle anlatıyorlar.
Kartondan Geometrik Heykeller ve Set Tasarımları
Bazı editorial çekimlerde tamamen geri dönüştürülmüş karton kutulardan geometrik heykeller ve arka planlar yapılıyor. Boya yerine doğal pigmentlerle renklendirilerek kimyasal atıklar da minimuma indiriliyor. Örneğin, sanatçı Chris Gilmour, kartonu adeta "taş gibi" yeniden yorumlayarak gerçek boyutlarda heykeller yaratıyor; Aston Martin, bisiklet, daktilo gibi objeleri inanılmaz detaylı şekilde kartondan inşa ediyor. Ayrıca Gilmour, 2022’de sürdürülebilir karton bazlı setler sunmak üzere Vectar Sets adlı bir girişim başlattı. Bu setler, geleneksel set plastiklerine göre çok daha düşük karbon ayak izine sahip, modüler ve geri dönüştürülebilir malzemeler içeriyor.
Kuru yapraklar, taşlar, dallar ya da kumaş artıklarından oluşturulan setler, doğanın döngüsüyle uyumlu çözümler sunuyor. Çekim sonrası da doğaya zarar vermeden geri bırakılabiliyor.
Bazı markalar, atık malzemelerden sanat eserleri üreten sanatçılarla çalışıyor. Böylece hem markanın sürdürülebilirlik mesajı güçleniyor hem de sanatçılara görünürlük kazandırılıyor.
Dekorlardan yanı sıra çekimlerde kullanılan kıyafetler de önemli. Vintage pazarlarından ya da ikinci el dükkânlardan alınan eşyalar, hem çekime estetik bir katman ekliyor hem de çekim sonrası tekrar kullanılabiliyor.
Moda Çekimlerini Döngüsel Prodüksiyon Setlerine Dönüştürebilir Miyiz?
Günümüzde moda sektöründe döngüsel tasarım ve döngüsel üretim kavramları tartışılırken, aynı mantığı prodüksiyon süreçlerine de taşımak mümkün. Çekim setleri için oluşturulabilecek bir “dekor bankası”, malzemelerin tekrar tekrar kullanılmasını sağlayabilir. Bunun yanı sıra, atölyeler ve okulların iş birliğiyle atık malzemeler yaratıcı platformlara dönüştürülebilir.
Moda, yalnızca kıyafetlerle değil, anlatılan hikâyelerle de dünyayı dönüştürme gücüne sahip. Eğer bu hikâyeleri anlatırken doğayı tahrip eden geçici dekorlar yerine, atıklardan doğan yaratıcı setler tercih edilirse, hem çevresel etki azaltılır hem de sektöre ilham verici bir dönüşüm kazandırılır.
Moda çekimlerinde kullanılan dekorların geleceği, aslında “çöp” sandığımız şeylerin ne kadar değerli olduğuna dair bakış açımızla şekillenecek.
· PVC vinil yerine → geri dönüştürülebilir kağıt paneller kullanmak mümkün.
· Strafor blok yerine → karton petek paneller ya da modüler ahşap parçalar tercih edilebilir. Hem hafif hem dayanıklı, üstelik sökülüp tekrar monte edilebiliyor.
· Yapay çiçek yerine → kurutulmuş bitkiler veya ikinci el dekoratif objeler kullanabilirsiniz. Daha doğal ve samimi bir görünüm katmak için yeniden kullanılması mümkün olmayan objelerden yeni tasarımlar yaratabilirsiniz.
Çekim Ölçeğine Göre Çözümler
· Küçük ölçekli editorial çekimler için depolardan veya ikinci el dükkanlardan kolayca bulunabilecek mobilya ve aksesuarlarla dekoru kurmak da mümkün. Çekimden sonra tekrar satabilir ya da bağışlayabilirsin.
· Orta ölçekli kampanyalar için kiralama şirketlerinden dekor parçaları temin etmek mümkün. Artık birçok prodüksiyon malzemesi sağlayan kiralama şirketi, sürdürülebilir seçenekler de sunuyor.
· Büyük ölçekli defile/setleri için ise modüler sistemler tercih edebilirsiniz (vida ile sökülüp taşınabilen ahşap iskeletler gibi). Böylece aynı malzemeler defalarca farklı kurgularda kullanılabilmek mümkün.
Çekim Sonrası “Atma, Döndür ya da Dönüştür
· Sanat okulları ve tasarım fakültelerine bağışla. Öğrenciler dekor parçalarını yeniden kullanmayı çok seviyor.
· Yerel tiyatrolar veya topluluk merkezleriyle paylaş. Onların da sürekli dekor ihtiyacı oluyor.
· Online ikinci el platformlara koy. Hem çevreye katkı sağlarsın hem de dekor maliyetinin bir kısmını geri alırsın.
Hızlı ve görünürde pratik yolu seçerek, dekorları tek atımlık kurşun gibi tasarlamak; özellikle PVC vinil ve EPS gibi zor malzemelere abanmak ve üstüne bir de uçakla kıtalararası taşımak = karbon ve atık faturası. Ama işin güzel yanı, çözüm örnekleri masada. Markaların set malzemelerini yerelde kiralayıp geri döndürmesi, modüler-vida mantığıyla sökülüp tekrar kurulabilen sistemler seçmesi, PVC’siz/kompozitsiz yüzeyler kullanması ve çıkışta malzemeleri sanat okulları/yerel atölyelerle buluşturması bugün mümkün ve yapılıyor. (Prada örneği bunun gayet “şık” bir karşılığı.)
Yorumlar